Sieć dróg szybkiego ruchu w Polsce liczy już ponad 5100 km. Inwestując w jej rozwój, skracamy czas podróży, podnosimy komfort jazdy i zwiększamy bezpieczeństwo użytkowników. Jednocześnie dbamy o przyrodę i środowisko naturalne poprzez budowę 210 przepustów dla płazów i przejść dla małych zwierząt, oraz 76 przejść dolnych i 20 górnych dla średnich i dużych zwierząt na udostępnionych do ruchu odcinkach dróg w ubiegłym roku.

Od 1995 do 2024 roku na sieci dróg krajowych zarządzanych przez GDDKiA oraz na odcinkach koncesjonariuszy zbudowano 5624 przejścia dla zwierząt. Większość z nich to przepusty i przejścia dla płazów i małych zwierząt (4187 szt.), natomiast pozostałe to przejścia dla dużych i średnich zwierząt: dolne (1202 szt.) i górne (226 szt.). Przejścia górne to duże obiekty inżynierskie nad autostradami lub drogami ekspresowymi, tak zaprojektowane, aby umożliwić zwierzętom bezpieczne przejście nad lub pod drogą o szybkim ruchu.

Wyznaczanie lokalizacji przejść na podstawie kompleksowej analizy środowiska

Przy planowaniu nowych autostrad i dróg ekspresowych, decyzje dotyczące lokalizacji przejść dla zwierząt opierają się na gruntownej analizie środowiska i inwentaryzacji przyrodniczej. Raport o oddziaływaniu inwestycji na środowisko precyzuje również działania ochronne i naprawcze, które mają być podjęte. Dzięki całorocznym obserwacjom aktywności zwierząt i ich szlakom migracyjnym możliwe jest dokładne określenie najlepszych miejsc na budowę przejść, zapewniając minimalizację negatywnego wpływu inwestycji na środowisko naturalne.

Aby uzyskać kompletną bazę danych, informacje są pozyskiwane od Lasów Państwowych, kół łowieckich oraz regionalnych dyrekcji ochrony środowiska. Specjaliści ds. ochrony przyrody wykorzystują te dane do identyfikacji miejsc, w których planowane drogi przecinają szlaki migracji zwierząt. W tych obszarach konieczne jest zbudowanie przejść dla zwierząt. W trakcie procesu wydawania decyzji środowiskowej przeprowadzane są konsultacje społeczne, w których udział biorą również organizacje przyrodnicze i ekologiczne.

Decyzja dotycząca wyboru dolnego (pod drogą) lub górnego (nad drogą) przejścia dla zwierząt zależy głównie od ukształtowania terenu oraz przebiegu drogi. Dodatkowo, obserwacje dotyczące gatunków zwierząt i szlaków migracyjnych są brane pod uwagę, aby zapewnić odpowiedni dostęp dla zwierząt różnych wielkości. Zwierzęta często podróżują wzdłuż rzek, dlatego mosty nad nimi są wydłużane, aby ułatwić im migrację wzdłuż cieków wodnych.

W obszarach leśnych, polach i równinach, budujemy górne przejścia dla zwierząt, co zwiększa koszt budowy trasy w porównaniu do wariantu bez tych obiektów inżynierskich.

W celu ochrony środowiska podczas projektowania infrastruktury drogowej, współpraca między Generalną Dyrekcją Ochrony Środowiska a organizacjami ekologicznymi jest kluczowa. Organizacje te przeprowadzają monitoring społeczny procedur wydawania decyzji dotyczących nowo projektowanych i budowanych dróg, analizując i oceniając poprawność prowadzenia konsultacji społecznych oraz merytoryczną jakość raportów o oddziaływaniu na środowisko. Wnioski i uwagi zgłaszane przez te organizacje mają istotny wpływ na podejmowane decyzje.

Ochrona środowiska może wiązać się z dodatkowymi kosztami, zwłaszcza jeśli chodzi o budowę dróg szybkiego ruchu. Przykładowo, koszt przejść dla zwierząt stanowi ponad 6,5 proc. łącznych kosztów budowy, a średni koszt górnego przejścia dla zwierząt wynosi ok. 11 mln zł.

Analiza danych wskazuje, że średni łączny koszt realizacji urządzeń ochrony środowiska, takich jak przejścia dla zwierząt, ogrodzenia drogowe i ekranów przeciwhałasowych, to ok. 11 proc. łącznych kosztów budowy dróg szybkiego ruchu. To ważne informacje dla planujących inwestycje drogowe, które uwzględniają ochronę środowiska.

Wiele obiektów ma zróżnicowane koszty, zależne od ich rozmiarów. Na przykład, dwa lata temu GDDKiA ukończyła budowę odcinka drogi ekspresowej S5 na północ od Bydgoszczy, gdzie powstało górne przejście dla zwierząt o długości 120 m i szerokości 50 m. Natomiast na trasie S19, pomiędzy Janowem Lubelskim i Niskiem, zbudowano górne przejście dla zwierząt o długości 117 m i szerokości 55 m, które przecina dwie jezdnie drogi ekspresowej, drogi techniczne i drogę wojewódzką w okolicy Zdziar (woj. podkarpackie).

Blisko natury

Aby zapewnić zwierzętom bezpieczne przejście przez drogę, GDDKiA projektuje przejścia tak, aby zwierzęta mogły stopniowo się do nich przyzwyczaić. Szerokość przejść stopniowo się zwiększa, co umożliwia naturalne połączenie ich z otaczającym ekosystemem. Dodatkowo, budowane są ekrany przeciwolśnieniowe o wysokości około 3 m, które pomagają zwierzętom bezpiecznie przekroczyć drogę.

Przejście dla zwierząt zostało zaprojektowane z myślą o naturalnym otoczeniu, z trawą, roślinami motylkowymi, drzewami i krzewami. Dodatkowo, ułożono karpy drzew i głazy, aby stanowiły barierę dla ludzi i zachęcały zwierzęta do skorzystania z przejścia. Całość ma na celu stworzenie warunków sprzyjających dla zwierząt i ułatwienie im bezpiecznego przemieszczania się.

Śledzenie efektywności

Podobnie jak kierowcy potrzebują czasu, aby przyzwyczaić się do nowych tras, tak i zwierzęta potrzebują czasu, aby zaakceptować nową infrastrukturę. Chociaż kierowcy szybko dostosowują się do nowych dróg, zwierzęta potrzebują więcej czasu, dlatego monitorowanie wykorzystania przejść dla zwierząt jest konieczne. GDDKiA regularnie sprawdza, jakie zwierzęta i w jakiej liczbie korzystają z danych przejść.

GDDKiA najczęściej wykorzystuje fotopułapki oraz sprawdza tropy, aby zbierać dane na temat wykorzystania przejść. Te informacje są wykorzystywane do podejmowania dodatkowych działań, jak na przykład zagospodarowanie przejścia oraz ocenę skuteczności rozwiązań na przyszłość. Dane z monitoringów wskazują, że większość przejść jest intensywnie wykorzystywana, zwłaszcza im dłużej od daty oddania trasy do ruchu. Zdjęcia i filmy zamieszczane w mediach społecznościowych pokazują ten trend.

Jeden z najbardziej efektywnych przykładów działań GDDKiA można zobaczyć na zdjęciach z początku października z województwa warmińsko-mazurskiego. Fotopułapka zainstalowana na górnym przejściu dla zwierząt nad drogą ekspresową S61, pomiędzy węzłami Kalinowo i Raczki, uchwyciła obraz dorosłego rysia (Lynx lynx). To rzadkie i skryte zwierzę, trudne do zauważenia, a tym bardziej do uchwycenia przez kamerę.

Dzikie zwierzęta mogą swobodnie przemieszczać się po większości dróg publicznych w Polsce

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad zarządza siecią dróg krajowych o łącznej długości ok. 18 tys. km, z których większość nie jest ogrodzona, co sprawia, że kierowcy mogą spotkać dzikie zwierzęta. Ogrodzone są jedynie odcinki autostrad i dróg ekspresowych, a montowane ogrodzenia mają na celu zminimalizowanie możliwości pojawienia się zwierzyny na drogach szybkiego ruchu. Niestety, nie ma możliwości wygrodzenia wjazdu na drogę przez węzły drogowe, co nadal stanowi ryzyko dla kierowców.

Oprócz zabezpieczenia dróg, ogrodzenia pełnią również rolę w naprowadzaniu zwierząt na specjalnie przygotowane dla nich przejścia. Zwierzęta, podobnie jak ludzie, uczą się korzystać z nowych dróg i przejść. Dlatego też, podróżując drogami o szybkim ruchu, należy pamiętać o możliwości spotkania dzikich zwierząt lub psów w okolicach węzłów. Ponieważ same wjazdy na takie drogi nie mogą być ogrodzone, w razie wystąpienia takiej sytuacji, GDDKiA prosi o kontakt z Informacją Drogową pod numerem 19 111.

Dbamy o nietoperze – specjalne bramownice nad drogami

Na dwóch odcinkach dróg ekspresowych, S3 pomiędzy Szczecinem i Gorzowem (woj. zachodniopomorskie) oraz S8 pomiędzy węzłami Wieluń i Złoczew (woj. łódzkie), znajdują się specjalne bramownice nad drogą, które pełnią funkcję przejść dla nietoperzy. Te unikatowe rozwiązania z lat 2010 i 2013 były jednymi z pierwszych w Europie, a wcześniej testowano podobne rozwiązania jedynie w Anglii, ale nad zwykłą, a nie wielopasmową, dwujezdniową drogą.

Aby monitorować szlaki migracyjne i zachowanie nietoperzy w miejscach ich występowania w późniejszych latach, zdecydowaliśmy się zastosować specjalne siatki ochronne. Są one montowane wzdłuż dróg, takich jak S3 na wysokości Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego oraz wzdłuż S6 pomiędzy Kiełpinem i Kołobrzegiem, w miejscach przecięcia okazałych alei drzew stanowiących trasy przelotów nietoperzy podczas żerowania. Dodatkowo, planujemy nasadzenie drzew wzdłuż budowanych dróg. Naszym celem jest podniesienie toru lotu nietoperzy, aby mogły bezpiecznie przelecieć nad drogą.

Bramownice mają kształt litery Y, z siatką o oczkach nie większych niż 5×5 cm wypełniającą ramiona i zamontowaną przy podporach, aby zapobiec wlatywaniu nietoperzy. Rozpiętość takiego przejścia wynosi od 50 do 100 m.

Nowa siatka rozpinana wzdłuż drogi została wykonana z pasków o szerokości co najmniej 0,5 cm i wymiarze oczek 5×5 cm. Jej wysokość to 4-5 m, a długość jest dostosowywana do potrzeb, około 100 m.

Przejścia dla zwierząt a ASF

W przypadku rozprzestrzeniania się afrykańskiego pomoru świń (ASF), przejścia dla zwierząt odegrały kluczową rolę w zapobieganiu migracji dzików przenoszących wirus. Kilka lat temu GDDKiA, zgodnie z rozporządzeniami wojewodów, zainstalowała specjalne wygrodzenia w przejściach na wybranych drogach, aby powstrzymać dziki, nie utrudniając innym zwierzętom.

Pochodzenie informacji: pap-mediaroom.pl